Karaciğer yağlanması, adından da anlaşılabileceği gibi karaciğer hücrelerinde aşırı miktarda yağ birikmesi sonucunda ortaya çıkan bir durumdur. Erkek ve kadınlarda aynı sıklıkta görülür. Normalde karaciğer hücrelerinde az bir miktarda yağ bulunabilir ve bu bir hasara yol açmaz. Ancak yağlanmanın fazla olması karaciğerde fonksiyonel ve yapısal değişikliklerin ortaya çıkmasına yol açar. Karaciğer yağlanması karaciğerde inflamasyonla (iltihap – yangı) giden hastalıklarla birlikte olabileceği gibi kendisi de bizzat karaciğerde inflamasyonuna yol açabilir. Bunun sonucunda karaciğer hücrelerinde (hepatosit) harabiyet ve karaciğer fibrosisi gelişir. Karaciğerdeki nekroz (hücre harabiyeti ve ölümü) ilerledikçe olay karaciğer sirozuna dönüşür ve ciddi bir durum haline gelebilir. Bu yüzden ileri derecede yağlı karaciğeri olan hastaların dikkatli değerlendirmesi ve yakından takip edilmeleri gerekir.
Karaciğer yağlanmasına bağlı hepatit (steatohepatitis) nedir?
Benin hepatosteatoz (iyi huylu karaciğer yağlanması) lipid (yağ) damlacıklarının karaciğer hücreleri (hepatosit) içinde birikimini ifade eder. Hepatit terimi karaciğer hücrelerinin inflamasyonunu (iltihabı) ve bunun sonucunda oluşan hücre hasarını belirten bir terimdir. Steatohepatit (steatoz = yağlanma, steatohepatit = yağlı iltihaplanma) ise karaciğerde yağ birikiminin yol açtığı iltihaplanma anlamına gelir. Benin hepatosteatoz nadir de olsa steatohepatite dönüşebilir (%8-20). Aynı şekilde, alkol kullanımı sonucunda oluşan karaciğer yağlanması ve iltihabı da alkolik hepatit olarak adlandırılır. Steatohepatit hiç alkol almamış kişilerde de görülebildiği için nonalkolik yağlı hepatit (non-alkolik – steato – hepatit, NASH) olarak adlandırılmaktadır. NASH, karaciğer biyopsisinde yağlanma ve iltihap saptanan ve karaciğer hastalığına yol açabilecek diğer sebeplerin bulunmadığı gösterilmiş olan hastalardaki klinik sendromu tanımlayan bir terimdir. Steatohepatit karaciğerde ciddi bir hasara ve siroza yol açabilir. NASH li hastaların %10-20 sinde karaciğer sirozu gelişebileceği bilinmektedir. Araştırmalar fazla kilolu olan insanlarda, hızlı kilo verilmesinde, östrojen hormonu kullananlarda ve kan şekeri kontrol altında olmayan diyabetiklerde steatohepatit gelişebileceğini göstermiştir.
Karaciğer yağlanmasını nedenleri nelerdir?
Karaciğer vücudumuzda yağların metabolizması ve yıkımında önemli rol oynar. Karaciğerde yağların metabolize edilmesi sırasındaki aksaklıklar karaciğerde yağ birikimine sebep olabilir. Karaciğerde yağların metabolizasyonu veya sekresyonu, dolaşımdaki yağ asitlerinin diğer dokulardaki yağ depoları tarafından tutulma kapasitesi ile yakından ilişkilidir. Hepatik steatozda karaciğerden yağ sekresyonu bozulmaktadır. Karaciğer, kendisine gelen karbonhidrat miktarı arttığında oluşan karbonhidrat fazlasını yağ asidlerine çevirerek harcar. Karaciğerden salınan ancak metabolize edilmeyen yağ asitleri karaciğerde reesterifiye edilerek tekrar trigliseridler oluşur. Diyetle aşırı karbonhidrat alınması karaciğerde yağ birikimine yol açar.
Karaciğer yağlanmasının en sık görülen şekli başka hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkan tipidir. Bunlar içinde en bilineni aşırı şişmanlıktır (obezite). Vücut ağırlığı normalin % 10′ undan fazla olan insanların 2/3 sinde karaciğer yağlanması saptanmaktadır. Bunun dışında şeker hastalığı (özellikle tip 2 diabetes mellitus), hipertrigliseridemi (kanda trigliserid seviyelerinin yüksek olması) ve fazla alkol kullanımı da karaciğer yağlanmasına yol açabilecek sık görülen diğer durumlardır. Kan lipidlerinden tek başına kolesterol yüksekliği karaciğer yağlanması için bir risk faktörü değildir. Aşırı A vitamini kullanımı, uzun süre damar yolu ile beslenme, hızlı kilo kaybı ve kortikosteroid vb. ilaçların uzun süre kullanımı karaciğer yağlanması oluşturabilir. Yağlı yiyeceklerle beslenmenin karaciğer yağlanmasına neden olabileceği mantıklı gibi gözükse de bu tür diyetle beslenme aşırı kilo artışına ve kan trigliserid düzeylerinin yükselmesine yol açmadıkça karaciğer yağlanması oluşturmaz.
Karaciğer yağlanmasının en sık görülen şekli başka hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkan tipidir. Bunlar içinde en bilineni aşırı şişmanlıktır (obezite). Vücut ağırlığı normalin % 10′ undan fazla olan insanların 2/3 sinde karaciğer yağlanması saptanmaktadır. Bunun dışında şeker hastalığı (özellikle tip 2 diabetes mellitus), hipertrigliseridemi (kanda trigliserid seviyelerinin yüksek olması) ve fazla alkol kullanımı da karaciğer yağlanmasına yol açabilecek sık görülen diğer durumlardır. Kan lipidlerinden tek başına kolesterol yüksekliği karaciğer yağlanması için bir risk faktörü değildir. Aşırı A vitamini kullanımı, uzun süre damar yolu ile beslenme, hızlı kilo kaybı ve kortikosteroid vb. ilaçların uzun süre kullanımı karaciğer yağlanması oluşturabilir. Yağlı yiyeceklerle beslenmenin karaciğer yağlanmasına neden olabileceği mantıklı gibi gözükse de bu tür diyetle beslenme aşırı kilo artışına ve kan trigliserid düzeylerinin yükselmesine yol açmadıkça karaciğer yağlanması oluşturmaz.
Karaciğer yağlanmasının belirtileri nedir ve nasıl tanı koyulur?
Karaciğer yağlanmasında genellikle hasta tarafından farkedilebilen belirtiler yoktur. Halsizlik, çabuk yorulma ve karın sağ üst kısmında ağrı veya dolgunluk hissi gibi belirtiler bulunabilir. Aslında rutin beden muayenesi sırasında da karaciğer yağlanmasını farkına varmak çoğunlukla mümkün olmaz. Genellikle başka bir nedenden dolayı yapılan kan tahlillerinde karaciğer enzimlerinde artış saptanması üzerine yapılan diğer tetkiklerle karaciğer yağlanması olduğu anlaşılır. Bazen beden muayenesi sırasında karaciğerin yumuşak bir kıvamda büyümüş olduğu farkedilebilirse de daha çok ultrasonografik inceleme sonrasında karaciğerin büyüdüğü anlaşılır. Pratikte karaciğer yağlanması daha çok başka bir hastalığın araştırılması amacıyla yapılan ultrasonografik inceleme sırasında tesadüfi olarak saptanmaktadır.
Karaciğer yağlanmasının kesin tanısı karaciğer iğne biyopsisi ile konursa da (lokal anestezi altında ince bir iğne ile küçük bir parça karaciğer dokusu alınarak mikroskop altında incelenmesi) çok özel koşullar dışında karaciğerde yağlanma saptanan insanlarda genellikle iğne biyopsisi yapılmasına gerek yoktur.
Karaciğer yağlanmasının kesin tanısı karaciğer iğne biyopsisi ile konursa da (lokal anestezi altında ince bir iğne ile küçük bir parça karaciğer dokusu alınarak mikroskop altında incelenmesi) çok özel koşullar dışında karaciğerde yağlanma saptanan insanlarda genellikle iğne biyopsisi yapılmasına gerek yoktur.
Tedavi
Karaciğer yağlanması çoğunlukla altta yatan sebepler ortadan kaldırıldığında düzelen ve gerileyen bir hastalıktır. Tedavi genellikle yağlanmaya yol açan sebebe göre yapılır. Örneğin; aşırı kiloların verilmesi (obezite tadavisi), yüksek kan trigliserid seviyesini düşürmek, diabetin kontrol altına alınması, ve alkol kullanımının kesilmesi gibi.
Obezitenin (aşırı kilolu olmak) yüksek kan trigliserid seviyeleri ve şeker hastalığı ile birlikte bulunması durumu daha ciddi bir hale getirebilir. Egzersiz ve diyet programları ile zayıflayamayan hastalara zayıflatıcı mide balonu takılması gibi başka yöntemlerle yardımcı olunması gerekir (bkz. zayıflatıcı mide balonu). Steatohepatitte karaciğer nakline nadiren ihtiyaç duyulur.
Obezitenin (aşırı kilolu olmak) yüksek kan trigliserid seviyeleri ve şeker hastalığı ile birlikte bulunması durumu daha ciddi bir hale getirebilir. Egzersiz ve diyet programları ile zayıflayamayan hastalara zayıflatıcı mide balonu takılması gibi başka yöntemlerle yardımcı olunması gerekir (bkz. zayıflatıcı mide balonu). Steatohepatitte karaciğer nakline nadiren ihtiyaç duyulur.
