KABIZLIĞA NELER SEBEP OLUR?
Kalın barsakların içindeki muhtevanın ilerlemesini sağlayan değişik hareketleri vardır. Bu hareketlerin bir kısmı segmenter kasılmalar şeklinde olup dışkının ileri geri hareket etmesini ve içindeki suyun emilmesini artırıcı hareketlerdir ve dışkının küçük parçalar haline gelmesine yol açar (Segmenter kasılmalar). Bu hareketlerin dışkının barsak içinde ilerlemesine bir katkısı yoktur. Kalın barsaklardaki diğer bir hareket şekli proksimalden distale doğru birbirini takip eden ilerleyici kasılmalar şeklinde olup barsak içindeki dışkının çıkışa doğru ilerlemesini sağlar (Peristaltik kasılmalar). Dışkı kalın barsağın rektum olarak adlandırdığımız son 15 cm lik kısmına ulaştığında dışkılama hissi oluşturarak dışarı çıkarılır.
Fonksiyonel kabızlığın oluşmasında genel olarak üç temel mekanizma rol oynar;
1- Kalın barsakların aşırı kasılmasına bağlı kabızlık (Hiperkinetik konstipasyon): Kalın barsakta segmenter kontraksiyonların artması; Bu türde kalın barsaklardaki kasılmalar dışkının barsak içinde ilerlemesine katkısı olmayan segmenter (lokal) kasılmalar artmıştır, dışkı sert ve küçük parçalar halindedir. Genellikle irritabl barsak hastalığı ile birlikte bulunur (Bkz. İritabl barsak hastalığı).
2- Kalın barsaklarda dışkının ileriye doğru hareketini sağlayan kasılmaların azalmasına bağlı kabızlık (Hipokinetik konstipasyon- tembel kalın barsak): Bu türde kalın barsakların tembelliği söz konusudur. Nörolojik hastalıklar (Parkinson hastalığı, felç geçirme vb. durumlar), tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi), uzun süreli diabet, açlık ve posa içermeyen diyetle beslenme, gebelik, uzun süreli seyahatlar, stres, bazı ilaçların kullanılması (Psikiatrik ilaçlar, kabızlık tedavisi için kullanılan ilaçların uzun süreli ve bilinçsizce kullanılması vb.) bu tür kabızlığa yol açabilir.
3- Dışkılama mekanizmasının bozulması (Diskezi, Dissinerjik konstipasyon) : Bu kabızlık türünde, kalın barsağın çıkışa yakın son kısmına (Rektum) gelen dışkının algılanmasında ve anüsün açılarak dışkının dışarı atılmasını sağlayan koordineli hareketlerin oluşmasında bir aksaklık sözkonusudur. Genellikle rektum hastalıkları ve nörolojik hastalıklarda görülür.
4-Pelvik çıkış darlığı: Kalın barsağın çıkışa yakın son kısmı olan rektum ve sigmoid kolonda dışkılama sırasında geçici tıkanma oluşturan patolojilere bağlı kabızlıktır (Anterior rektosel ve invajinasyon gibi).
TEŞHİS
Çift kontraslı kolon grafisi
Kabız hastada kalın barsakların incelenmesi amacıyla tercih edilmesi gereken yöntem ‘çift kontrastlı baryumlu kalın bağırsak grafisi‘ dir.
Kolon grafisi, iyi bir cihaz kullanılarak bu işte tecrübeli bir radyolog tarafından çekildiğinde kolonoskopi ile aynı değerdedir.
Ayrıca bu yöntem de kalın bağırsakların uzunluğu ve varsa şekil bozuklukları (aşırı kıvrımlar, darlıklar vb.) hakkında bilgi edinmek mümkün olmaktadır. Diğer bir radyolojik yöntem defekografidir. Özellikle yaşlı popülasyonda kolon grafisi ile birlikte yapılması tercih edilir. Bu yöntemde baryumlu kalın bağırsak grafisi gibi uygulanır ancak baryumun barsaktan boşalması sırasında daha ayrıntılı görüntüleme yapılarak dışkılama fizyolojisi hakkında bilgi edinilmeye çalışılır. Kalın barsak grafisinde ilave bir patoloji görüldüğünde gerektiğinde kolonoskopi de yapılabilir. Endoskopi (Kolonoskopi) kabızlık nedeniyle başvuran hastalarda ilk başvurulacak yöntem değildir.Pelvik çıkış darlığından şüphelenilen hastalarda defekografiçekilmelidir.
Ancak, kabızlık dışında başka ilave bulguları olan hastalarda (Kanama, kansızlık, hızlı kilo kaybı, dışkı kalınlığında incelme, yeni başlayan kabızlık ve dışkılama alışkanlığında değişiklik vb.) kolonoskopi ilk tercih edilecek yöntem olmalıdır. Çift kontraslı kolon grafisi çekilen ve organik bir patoloji saptanmayan hastalarda yapılabilecek diğer bir inceleme ‘radyopak marker çalışması’ dır. Bu yöntemde hastaya belli sayıda radyoopak marker parçacıları yutturulduktan sonra direkt karın filmleri çekilerek bu parçacıkların barsak içinde ilerlemeleri incelenir ve kalın barsakların hareketleri hakkında bilgi edinilmeye çalışılır.
DİKKAT !!
KABIZLIK PROBLEMİ NASIL ÇÖZÜLÜR?
Diyet:
Liften (fiber) zengin diyet kabızlığın önlenmesi ve hafifletilmesinde en önemli basamaklardan biridir.
Lif bitkisel yiyeceklerin sindirilmeyen kısımlarıdır. Suda eriyen ve erimeyen olmak üzere iki çeşit lif bulunur. Suda eriyen lifler kalın barsaktaki bakteriler tarafından sindiriler. Yulaf kepeği suda eriyen liflere örnektir. Kabızlığın azaltılmasında suda erimeyen lifler daha yararlıdır. Buğday kepeği ,tahıl taneleri, yeşil sebzeler ve elma, armut gibi çeşitli meyvelerin kabukları örnek olarak verilebilir. Lifler su tutarak gaitanın miktarını ve su içeriğini arttırırlar ve bu şekilde kalın barsak içerisindeki dışkının barsak boyunca hareketini arttırarak kabızlığın azalmasına yardımcı olurlar. Batı tipi diyette bir günde alınan lif miktarı ortalama 10-20g kadar olmakla birlikte iyi bir barsak hareketi için günde 30-35 gr kadar lif alınması tavsiye edilir. Liften zengin bir çok yiyecek vardır. Meyveler ,sebzeler ,kepekli undan yapılmış ekmek ve kepek lifli gıdalara verilebilecek örneklerdir. Beyaz pirinç yerine kahverengi pirinç tercih edilebilir.
Dışkılamayı kolaylaştırıcı ilaçlar faydalı olabilir mi?
Düzenli dışkılama alışkanlığı kazanılmasına yardımcı olabilmesi bakımından aşağıdaki şekilde bir uygulama tavsiye edilebilir;
-Mümkün olduğunca dışkı yumuşatıcı ilaç kullanmayın
-Diyetinizdeki lif miktarını artırın
-Sabahları bir bardak erik veya şeftali suyu için
-Hergün en az iki öğün az şekerli meyve kompostosu tüketmeye çalışın
-Günde bir veya iki kez bir çorba kaşığı kadar psillium içeren bir preparat
kullanın. Bu Akdeniz havzasında yetişen ve ıslak ortamda çekirdekleri şişerek
hacmi artan ve jelatinöz yapı kazanan bir bitki türüdür.
-Kahvaltı öğününü atlamayın
-Sabahları aç karına bir adet kuru kayısı, kuru incir veya kuru erik üzerine iki
bardak su içtikten sonra yapılacak bir kahvaltı sonrasında tuvalet ihtiyacı olsun
veya olmasın tuvalete giderek 15 dk kadar tuvalette oturun ancak dışkılamak
için kendinizi aşırı miktarda zorlamayın. Her sabah bu dışkılama girişimine
zaman ayırmak bağırsak alışkanlığında uzun süreli bir rahatlama sağlayabilir.